Dijk decor
van oorlog
en van kunst
DIEMEN - De Diemerdammersluis in de Diemerzeedijk gaat dicht. Na eeuwenlang spuien heeft de sluis geen functie meer. Alleen vissen kunnen op deze plek nog via een vispassage van de ene kant van de dijk naar de andere. Diemenaren kennen de Diemerzeedijk waarschijnlijk van mooie wandel- of fietstochten. Deze dijk, die loopt van Amsterdam tot voorbij Muiden, heeft een zeer lange, rijke en woelige historie. Aangelegd om het water van de Zuiderzee tegen te houden, wat lang niet altijd lukte bij stormvloed en springtij, werd andersom ook nogal eens met opzet zeewater binnengelaten als oorlogsstrategie.
In de Diemerzeedijk liggen twee uitwateringssluizen: de Ipenslotersluis, op Amsterdams grondgebied naast de Zeeburgerbrug waarover het verkeer van de A10 raast, en de Diemerdammersluis op Diemens grondgebied. Tegenwoordig worden de sluizen alleen nog ingezet om water te lozen op het IJmeer bij extreem hoge waterstanden in het Amsterdam-Rijnkanaal. De Ipenslotersluis zal worden afgebroken. De Diemerdammersluis kan worden behouden. In beide sluizen zijn historische stenen ingemetseld door de ambachtslieden die destijds de deuren van de sluizen vervingen. Voor het afbreken wordt de Ipenslotersluis uitgebreid archeologisch onderzocht en aanwezige historische stenen worden bewaard. Met de toezegging dat ook de historische stenen in de Diemerdammersluis zo mogelijk uit de sluis worden gehaald en bewaard, zijn ook deze waarschijnlijk toch, ergens anders, te zien de komende eeuw.
De sluizen zijn in de 17e eeuw gebouwd, ter vervanging van oudere sluizen op dezelfde plekken. De Diemerzeedijk is van nog veel eerdere datum. De oudste teruggevonden restanten van bewoners van Diemen dateren al uit de 11e eeuw. De eerste bewoners vestigden zich op de oostoever van het riviertje De Diem. In het begin van de 13de eeuw besloten de bewoners De Diem af te dammen om het land tegen het water te beschermen en zo ontstond het gebuurte Diemerdam. In diezelfde tijd werd een zeedijk opgeworpen, gemaakt van zoden, zeeklei en bouwafval: de Diemerzeedijk. Helemaal zeker dat de eerste dijk uit de 13e eeuw stamt is het trouwens niet. Er zijn ook verhalen dat Diemen bij een grote overstroming rond 1170 gespaard bleef en dus toen waarschijnlijk al achter een dijk lag.
Boeren die achter de dijk woonden werden 'dijkplichtig'. Zij waren verantwoordelijk voor het beheer en het onderhoud van de dijk. De dijk kon niet altijd voorkomen dat het land erachter toch onder water liep. Na de grote Sint-Elizabethsvloed van 1421, waarbij het dorpje Diemen ongeveer gehalveerd werd, besloten de autoriteiten dat er een steviger en hogere dijk moest komen langs de Zuiderzee. In 1437 werd daarvoor het Hoogheemraadschap van den Zeeburg en Diemerdijk opgericht, de voorloper van het huidige Waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Rond 1440 kreeg de Diemerzeedijk een beschoeiing van eikenhouten palen. Tot 1737 was de Diemerzeerdijk een paaldijk. Vanaf 1730 maakte de paalworm de talloze paaldijken in Nederland snel waardeloos, zo ook de Diemerzeedijk. De dijk werd vervangen door een met keien bekleed talud. Ondanks alle voorzorgsmaatregelen waren er in de loop der eeuwen nog verschillende doorbraken. In 1916 was er voor het laatst een dijkdoorbraak door springtij. Daarna werd de Afsluitdijk aangelegd en vormde het IJsselmeer, nu zonder getijden, geen gevaar meer.
Oorlogen
De Diemerzeedijk speelde een belangrijke rol in diverse oorlogen bij de verdediging van Amsterdam. Zoals in 1573 in de 80-jarige oorlog. De dijk werd door de Geuzen verdedigd om zo de Spaanse bevoorrading te verhinderen en ook werd er een doorbraak gemaakt zodat schepen van de Geuzen naar het Diemermeer konden. Twee eeuwen later, in 1787, werd hier slag geleverd toen Pruisische troepen optrokken naar Amsterdam. Aan het einde van de 19e eeuw werd Fort Diemerdam aangelegd, officieel 'de Kustbatterij bij Diemerdam', als onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Het fort moest Amsterdam verdedigen tegen aanvallen vanaf de Zuiderzee, landingen op de kust tegengaan en ook de Diemerdammersluis beschermen.
Kunst
Een toneel van heel andere orde vormde de Diemerzeedijk voor diverse kunstenaars. Zo is bekend dat kunstschilder Rembrandt van Rijn vaak over de Zeeburgerdijk en de Diemerzeedijk naar Diemen liep om schetsen te maken van het landschap. Schrijver Nescio liet zijn Titaantjes lange wandelingen maken langs de Diemerzeedijk. De in 2005 geopende Nesciobrug tussen Diemen en de Diemerzeedijk heeft daarom zijn naam gekregen. Ook de Amsterdamse natuurbeschermer Jac. P. Thijsse, bekend van de Verkade-albums, was vaak op de Diemerzeedijk te vinden.
Vuilstort
Door allerlei waterstaatkundige ingrepen elders, zoals de aanleg van de Oranjesluizen, verzandde het gebied voor de Diemerzeedijk. Met de aanleg van het Merwedekanaal (nu Amsterdam-Rijnkanaal) werd het gebied ook nog eens slecht bereikbaar en een beetje 'vergeten'. Het buitendijkse gebied langs de Diemerzeedijk is jarenlang door de gemeente Amsterdam gebruikt als vuilstortplaats. Op internet zijn indrukwekkende foto's te vinden van enorme rookwolken van de verbranding van (chemisch) afval langs de Diemerzeedijk. Met de komst van IJburg zijn de dijk en het gebied waar nu het Diemerpark ligt gesaneerd.
Het Gemeenlandshuis
Sinds 1609 vergaderde het hoogheemraadschap in de herberg Daer de Jaeger uithangt. In 1727 verrees op de plaats van de oude herberg het Gemeenlandshuis. Vanuit het imposante gebouw was er goed zicht op de dijk en het water, de hoogheemraden konden er overnachten en de inwonende opzichter was ook kastelein voor de heren van het bestuurscollege. In 2008 werd het onderkomen verruild voor een ander gebouw in Amsterdam.
