Diemense artsen
in de oorlogsjaren
Wie in Diemen op de ochtend van 24 maart 1943 het spreekuur van dokter Hartman of dokter Van Gemert bezocht, zag het meteen. Op het naambordje aan de gevel was het woord 'arts' onleesbaar gemaakt. Ook op de uitgeschreven recepten werd de aanduiding 'arts' doorgestreept.
Door Jaap Haag
Krachtmeting
Waarom hun dokter dit deed, was misschien niet alle patiënten meteen geheel duidelijk. Op het spreekuur zal die het wel hebben uitgelegd. Althans, aan wie hij kon vertrouwen. Het doorkrassen, afplakken of overschilderen van de aanduiding arts was een verzetsactie waar verreweg de meeste artsen (circa 6000 van de 6500) in Nederland aan mee deden. De actie was georganiseerd door het illegale Medisch Contact. In feite ging het om een krachtmeting met de Duitse bezetter en in het bijzonder met rijkscommissaris Seyss-Inquart.
Weerzinwekkende ingrepen
Wat op het spel stond was het medisch beroepsgeheim en een integere beroepsuitoefening. Die kwam namelijk in de oorlogsjaren onder druk te staan. Artsen moesten bijvoorbeeld mannen keuren voor werk in Duitsland en daar werkten zij niet graag aan mee. Veel weerzin wekte ook de sterilisatie van Joden die met een niet-Joodse partner getrouwd waren. Zij konden zo aan deportatie ontkomen, wat een vreselijk dilemma betekende. Tegelijk stond dit haaks op het ethisch besef van elke zichzelf respecterende medicus. De rassenleer van de nationaalsocialisten propageerde vergelijkbare 'ingrepen' (en erger) bij gehandicapten en zwakzinnigen.
Tegen Nazi-geneeskunde
Het onzichtbaar maken van de aanduiding arts was tevens gericht tegen het verplicht lid worden van de nationaalsocialistische Artsenkamer. Verreweg de meeste artsen weigerden dat, het merendeel zelfs openlijk in een brief aan de rijkscommissaris. Steun kregen de artsen onder meer vanuit de kerken. Aartsbisschop De Jong had katholieke artsen zelfs zonder meer verboden om lid te worden van de Artsenkamer, die immers bedoeld was om 'nationaal-socialistische, antichristelijke beginselen op het gebied der geneeskunde' ingang te doen vinden. Door formeel afstand te doen van de uitoefening van hun beroep kon artsen het lidmaatschap van de Artsenkamer niet meer worden opgelegd. Uiteraard bleven de artsen gewoon hun zorg verlenen.
De artsen zegevieren
De bordjesactie eindigde in een overwinning van de artsen. Het lidmaatschap van de Artsenkamer werd niet langer verplicht gesteld. Voor Diemen is de deelname van dokter Hartman en dokter Van Gemert aan de actie beschreven in het blad van de Historische Kring Diemen van najaar 1994. Daarin komt ook het niet deelnemen van dokter Balfoort ter sprake. Deze derde Diemense huisarts was pro-Duits en had zich, als lid van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB), wél aangesloten bij de Artsenkamer. Treurig. Voor de beide andere artsen moet het ook heel lastig geweest zijn, want als artsen ben je op elkaar aangewezen, bijvoorbeeld bij waarneming. Overigens werd dokter Balfoort als medicus gewaardeerd en er is door hem nooit iemand verraden.
Dokter Hartman en dokter Van Gemert deden mee aan de actie
Herinneringen
Wat de bordjesactie in maart 1943 betreft, ontbreekt het in Diemen aan gepubliceerde herinneringen van patiënten. Ook verder zijn er maar weinig herinneringen aan de artsen in de oorlog op schrift gesteld. Jaap Haag van De Historische Kring Diemen houdt zich aanbevolen voor dergelijke herinneringen: jaaphaag@gmail.com, 020-6956033.
